زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه
 

ابن شبّه (دائرةالمعارف‌مؤلفان‌اسلامی)





ابوزید عمر بن شبّه نمیری (۱۷۳ _ ۲۶۲ق)، مشهور به ابن شبّه، از محدثان، شاعران و آگاهان به اخبار و ادبیات عرب بود که دستی هم در علم فقه و علم قرائت نیز داشت.


۱ - معرفی اجمالی



ابوزید عمر بن شبّه بن عبیدة بن ریطه نمیری بصری، مشهور به ابن شبّه، از موالی بنی نمیر و اهل بصره بود و به سال ۱۷۳ق زاده شد. شبّه لقب پدر او بود که گویند: از ترانه رجزگونه‌ای که مادرش در کودکی برای وی می‌خوانده، اخذ شده است.
[۳] مرزبانی، محمد بن عمران، نور القبس، ص۲۳۱.
ابن شبّه مدتی از دوران کودکی خود را در آبادان گذارند و پس از آن برای استماع و جمع حدیث راهی بغداد شد و در آنجا اقامت گزید و در آنجا از کسانی چون ابوعاصم شیبانی، معاویة بن هشام، علی بن عاصم و یحیی بن سعید قطان نقل حدیث کرد. وی ادب و اخبار عرب را از استادان بزرگی چون ابوداود طیالسی و اصمعی فرا گرفت. علم قرائت را نیز از جبلة بن مالک و ابوزید انصاری آموخت و به زودی یکی از بزرگ‌ترین محدثان و آگاهان به اخبار و ادب عرب گردید. وی فردی مورد اعتماد بود و علاوه بر مهارت در اخبار و ادب عرب، دستی در علم فقه نیز داشته و در سرودن شعر نیز زبردست بود
[۹] مرزبانی، محمد بن عمران، نور القبس، ص۲۳۱.
و ابیاتی از اشعار وی به طور پراکنده در آثار مرزبانی، ابن ندیم و یاقوت حموی مضبوط است.
[۱۰] مرزبانی، محمد بن عمران، نور القبس، ص۲۳۱.


۲ - شاگردان



کسانی چون ابوشعیب حرّانی و ابوالقاسم بغوی از وی حدیث نقل کرده‌اند و افرادی چون عبدالله بن سلیمان رقّی و احمد بن فرج علم قرائت را از او آموخته‌اند.

۳ - عقائد



ابن شبّه که گویا در باب خلق قرآن با عقیده معتزله مخالف بود، عاقبت در این کشمکش گرفتار آمد و یک بار در سامرا به علت آنکه قرآن را قدیم دانسته بود، به سختی مورد تهاجم قرار گرفت و به دنبال آن عده‌ای او را تکفیر کردند و بسیاری از مؤلفاتش را نابود ساختند و از این‌رو، مدتی منزوی و خانه‌نشین شد.

۴ - وفات



او که در اواخر عمر در سامرا می‌زیست، بنا به روایت یاقوت و ابن ندیم تقریباً نود ساله بود که در همان‌جا درگذشت. تاریخ وفات او در جمادی الآخر سال ۲۶۲ق یا ۲۶۳ق بوده است.

۵ - تالیفات



آثار و تالیفات وی عبارت‌اند از: المدینه، مکه، الکوفه، البصره، امراء المدینه، امراء المکه، امراء الکوفه، امراء البصره، الکتّاب، الشعر و الشعراء، الاغانی، اخبار المنصور، اشعار الشرة النسب، اخبار ابن نمیر، کتاب محمد و ابراهیم ابنی عبدالله بن حسن، کتاب ما استعجم الناس فیه من القرآن، التاریخ السلطان، مقتل عثمان، الاستعانة بالشعر و ما جاء فی اللغات و الاستعظام للنحو و من کان یلحن من النحویین. از این میان تنها تالیف بر جای مانده از ابن شبّه، کتابی است که با نام تاریخ المدینة المنورة منتشر شده است، اما به درستی روشن نیست که آیا این کتاب همان است که ابن ندیم با عنوان کتاب المدینه از آن یاد کرده یا نام دیگری داشته است، چون محقق کتاب موجود احتمال می‌دهد که این کتاب همان کتاب امراء المدینه باشد.
[۲۲] ر. ک: نمیری، عمر بن شبه، تاریخ المدینة المنوره، مقدمه، صفحه «ی».
تاریخ مدینه منوره با همین نام توسط آقای حسین صابری ترجمه و در ایران به چاپ رسیده است.
[۲۵] مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۲۴۷.


۶ - پانویس


 
۱. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۲.    
۲. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۲، ص۱۸۴.    
۳. مرزبانی، محمد بن عمران، نور القبس، ص۲۳۱.
۴. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۸-۲۰۹.    
۵. خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ص۲۸۳.    
۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰.    
۷. نووی، یحیی بن شرف، تهذیب اسماء اللغات، ج۲، ص۱۷.    
۸. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۵، ص۲۰۹۳.    
۹. مرزبانی، محمد بن عمران، نور القبس، ص۲۳۱.
۱۰. مرزبانی، محمد بن عمران، نور القبس، ص۲۳۱.
۱۱. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۵، ص۲۰۹۳.    
۱۲. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۲.    
۱۳. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۸.    
۱۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰.    
۱۵. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۹.    
۱۶. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۸.    
۱۷. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۲.    
۱۸. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۵، ص۲۰۹۳.    
۱۹. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۱۰.    
۲۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰.    
۲۱. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۲.    
۲۲. ر. ک: نمیری، عمر بن شبه، تاریخ المدینة المنوره، مقدمه، صفحه «ی».
۲۳. ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۱، ص۵۹۲.    
۲۴. زبیدی، محمد بن حسن، طبقات النحویین و اللغویین، ص۲۲.    
۲۵. مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۲۴۷.
۲۶. مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۴۵۲.    
۲۷. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۶۹.    
۲۸. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۲۷۴.    
۲۹. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۷۷.    
۳۰. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل، ج۷، ص۳۰۶.    
۳۱. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۸.    
۳۲. خطیب بغدادی، احمد بن علی، موضح اوهام الجمع و التفریق، ج۲، ص۲۸۷.    
۳۳. مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۲۱، ص۳۸۶.    
۳۴. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات الحفاظ، ص۲۲۹.    


۷ - منبع



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۷۳، برگرفته از مقاله «عمر نمیری».






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.